ТЎЙМАС

Бир одам чет элдан кўп пул билан келди. Аввал бир нечта хонадон — квартира сотиб олди, кейин шаҳарнинг эгасизроқ манзилидан зўр жой қилиб, иморат қурди. Битта эмас, албатта — қўша-қўша. Таърифлаш шарт бўлмаса керак. Дарвоқе, шу орада бир талай қўшмаю хусусий корхона ҳам барпо этди. Махсулот чиқарди, фойда олди, дуо ҳам олгандир. Қабул бўлсин.
Лекин ўзи тиним билмади. Одамга ўхшаб бемалол, баҳузур яшамади ҳисоб. Ва ана шу банда бир кечада оёқ узатди-қўйди. Ажал.
Бу умрдан саволлар қолди: ўлибгина кетар экансан, шунча даҳмаза нимага керак эди? Одамзод бир бурда нон билан ҳам тўяди-ку! Яшайман деганга одмироқ бир бошпана ҳам кифоя-ку! «Ўзингизнинг еган-ичганингизу кўнгилдан чиқариб бировга берганингизгина — сизники, қолгани бекор!» Аждодларнинг ҳаёт хулосаси шундай. Унда бунча дўкон-дастгоҳ не даркор эди?
Кўз тўймайди, кўз! Битта ҳовлим иккита бўлсин дейди, иккита мошинаси тўртта бўлишини хоҳлайди. Орзу-ҳавас эса чек-чегарасиз — Саҳройи Кабир! Жон-чи? Бир мартагина ато этиладиган умр-чи? Йўқ, бошқалар ўлса ўлар, мен ҳали-вери ўлмасам керак, деб ўйлайди. Муқаррар ажал билан шартнома тузмоқ бўлади. Беҳуда хаёл! Майли, ўлсам, орқамдаги бола-чақамга қолар-ку, деб юҳолигига таскин ҳам излайди ўзича. Тўғри, йиққани қолади. Солиҳ меросхўрлар бирини икки қилиб, асраб-авайлаб, номини эслаб-хотирлаб турса-ку, ҳарна, акс ҳолда — не-не азобу машаққатлар эвазига тўпланган мол-давлат исқот, сабил, садқаи сар!
Замон одамлари нафс балосига гирифтор бўлгани аён. Хўш, замон айбдорми ё замон берган эркинликни биргина нафс эркинлиги деб билган одамзодми? Умр деганлари, ҳаётнинг мазмуни деганлари шугинами? Бу ёруғ оламга мол-дунё йиғиш илинжидагина келган экансан-да, эй банда? Бўлмаса, бебаҳо умрни бебақо дунёга шу тариқа сарфлашда яна қандай мантиқ бор?
Кўз фақат кўрмоқ, тўймоқ учунгина эмас, билмоқ, англамоқ, демакки, оқибатни, охиратни ўйламоқ учун ҳам берилмаганми одамзодга?!
Лекин, ажабки, Иқбол Мирзо таажжуб ва таассуф ила айтганидек: