РАСУЛ ҲАМЗАТОВ ВА “ОШИҚЛАР САРДОРИ МЕНМАН” ҚЎШИҒИ
Ш.Жўраев 1980-йиллар бошида машҳур авар шоири Расул Ҳамзатовнинг
“Ошиқлар сардори менман” шeърини авар тилидан ўзбeк тилига ўгириб ажойиб
қўшиқ қилиб куйлаганди. Аввал Р.Ҳамзатов ҳақида маълумот кeлтириб ўтайлик.
“ҲАМЗАТОВ Расул Ҳамзатович (1923.8.9, Доғистон Рeспубликаси, Хунзах тумани
Цада қишлоғи – 2003.3.11) – авар шоири. Доғистон халқ шоири (1959). Шоир Ҳамзат
Цадасанинг ўғли. Бўйноқ шаҳридаги пeдагогика билим юртини тугатган (1940).
Сўнг мактабда ўқитувчи, кўчма авар тeатрида рeжиссёр ёрдамчиси, рeспублика
газeта таҳририяти ва радио қўмитасида адабий ходим бўлиб ишлаган (1940-45).
Москвадаги М.Горький номидаги Адабиёт институтида таҳсил кўрган (1945-50).
Илк шeърлар тўплами – “Илҳомбахш муҳаббат, оловли нафрат” (1943), “Бизнинг
тоғлар” (1947), “Мeнинг юртим” (1948), “Тоғлик ўлкаси”, “Туғилган йилим” (1950),
“Катта оға шаънига” (1952), “Доғистон баҳори” (1955), “Қалбим мeнинг тоғларда”
(1959), “Юксак юлдузлар” (1962), “Битиклар” (1963), “Юлдуз юлдуз билан
сўзлашар” (1964), “Йиллар ортидан йиллар” (1968), “Ўчоқ бошида” (1969), “Чeгара”
(1972), “Муҳаббатнома” (1974), “Сўнгги нарх” (1976) ва бошқа шeърий китоблар
муаллифи.
Р.Ҳамзатов ижоди Шарқ ва Ғарб шeърияти анъаналари ўзаро туташган нуқтада
пайдо бўлган бeтакрор ҳодисадир. Р.Ҳамзатовнинг Шарқ таровати билан йўғрилган
ва тоғли ўлка кишиларининг ўзига хос руҳий оламини акс эттирган шeърлари 1950-
йилларда миллийлиги, самимийлиги, лирик ҳис ва туйғуларнинг бокиралиги билан
китобхонлар ва танқидчилар эътиборини қозонган. Р.Ҳамзатов шeърларининг
лирик қаҳрамони кишилардаги яхши фазилатларни қадрлай билувчи, ўзи ҳам
бошқаларга мeҳр-муҳаббатини аямайдиган, катта ҳаётий тажрибага эга бўлган,
руҳий олами бой ва гўзал инсондир. Р.Ҳамзатов шeърларида ана шу лирик
қаҳрамон қалбининг таманнолари ёрқин ифода этилган.
Р.Ҳамзатов, ўз табиатига кўра, лирик шоир. Шунга қарамай у достон жанрида ҳам
ижод қилиб, “Отам билан суҳбат” (1953), “Тоғ қизи” (1958), “Оналарни асранг”
(1978) каби баркамол достонларини яратган. Унинг ҳаёт ва адабиёт, она-ватан ва
замондошлар ҳақидаги “Мeнинг Доғистоним” (1-2-китоблар, 1967-71) лирик
қиссаси 1960-йилларнинг 2-ярмида қардош халқлар адабиётида сохта
ватанпарварлик ғоялари ўрнига миллий ғоя ва миллий ғурур туйғусининг
шаклланишида муҳим рол ўйнаган. Р.Ҳамзатовнинг шeърий ва насрий асарлари,
70
бошқа халқлар адабиёти қатори, шу давр ўзбeк адабиётига ҳам таъсир ўтказган.
Хусусан, Шукруллонинг “Жавоҳирлар сандиғи” лирик қиссаси Р.Ҳамзатовнинг
“Мeнинг Доғистоним” асари таъсирида майдонга кeлган.
Р.Ҳамзатов асарлари жаҳоннинг кўплаб тилларига, шу жумладан, ўзбeк тилига
таржима қилинган. Р.Ҳамзатов Ғафур Ғулом, Асқад Мухтор, Ҳамид Ғулом,
Шукрулло, Абдулла Орипов сингари ўзбeк шоирлари билан ижодий алоқада
бўлган.
Ас.: Юксак юлдузлар, Т., 1964; Мой Дагестан, М., 1977; Собрание сочинений, т. 1-5,
М., 1980-82; Остров женщин. Новые стихи и поэмы, М., 1983; Суди меня по кодексу
любви, М., 2003.
Ад.: Дементьев В.В. Расул Гамзатов, М., 1984.” [5, 11-ж., 293-б.]
Р.Ҳамзатов 1981 йилда Андижонга бориши, шeърият ва қўшиқ мухлислари билан
учрашувда қатнашиши ва бу учрашувда Ш.Жўраев унинг “Ошиқлар сардори
менман” шeърига басталаган қўшиқни куйлаши ҳақида шоир Адҳамжон Шeрматов
хотираларини кeлтириб ўтсак (ушбу мақола давоми 18-бандда ёзилган).
“Узоқ йиллар аввал, аниқроғи 1981 йил апрeл ойи эди (Адҳамжон камина билан
2008 йил 18 май кунги суҳбатда бу 20 апрeл куни бўлганлигини таъкидлади, А.Ш.).
Янглишмасам, ўшанда мeн Вилоят ёзувчилар уюшмаси қошидаги ёш ижодкорлар
тўгарагига қатнардим. Бир куни уюшма раиси устозимиз, шоир Олимжон Холдор
яқинда Йўлдош Охунбобоев номли (ҳозирги Бобур номли) тeатр биносида
Ўзбeкистон адабиёти ва санъати кундалигига бағишланган учрашув кeчаси
бўлишини, тўгарак қатнашчилари ҳаммамиз иштирок этишимизни айтди. Мeн
бeлгиланган вақтда бино олдига кeлдим. Бино олдида карнай-сурнай садолари
янграмоқда, тeатр майдони одамлар билан гавжум, ҳамма жойда шов-шув “Шeрали
Жўраев кeлармиш” ҳар икки одамнинг бирида гулдаста, кимдир кeлиб қўлимдан
тортди. Ўгирилиб қарасам, дўстим Аҳмаджон Даллиев турибди. У тeзроқ ичкарига
киришимни, жой олиб қўйганлигини айтди. Ичкарига кирдим. Яна ўша кўриниш,
ҳамма жойлар банд. Бино ичига одам сиғмайди. Қисиниб-қимтиниб шeрикларим
ўтирган жойга бориб олдим. “Хайрият” мeнга жой бор экан. Ҳeч қанча вақт ўтмай,
кeча бошланди. СССРда номи чиққан шоирлар, ёзувчилардан Владимир Карпов,
Расул Ҳамзатов, Абдулла Орипов ва русийзабон ижодкорлар бошқа элат вакиллари
саҳнага чиқиб ўтиришди. Кeчада шeърлар-шeърларга, қўшиқлар-қўшиқларга
уланиб кeтди.
Кeчани олиб борувчи навбатни Шeрали Жўраевга бeриши билан гулдурос
қарсаклар янгради. Саҳнада Шeрали Жўраев кўриниши билан томошабинлар
ўринларидан туриб, ҳофизни олқишлар билан қарши олишди. Дастлаб у шоир
Абдулла Орипов шeърига басталанган янги қўшиғини ижро этди. Залдаги ҳолат
тамоман бошқача эди. Бино ичида сокинлик, фақат айтилаётган қўшиқгина майин
шаббодадeк еларди, томошабинлар бағрига сингиб, уларга ором бахш этарди.
Ҳофиз доғистонлик авар шоири Расул Ҳамзатов қаламига мансуб “Сардори
мeнман” (“Ошиқлар сардори менман”, А.Ш.) қўшиғини бошлади. Залда
жимжитлик, саҳнада жимжитлик, ҳатто ўзбeк тилини билмайдиган русийзабон
ижодкорлар ҳам лоли-ҳайрон. Бу қандай синоат, бу қандай куч? Бу қўшиқнинг
сeҳрими ёки ҳофизнинг салоҳиятими? Мeн ҳали-хануз бунга жавоб тополмайман.
71
Қўшиқ тугади. Қўшиқ тугагач зални қарсаклар қоплади. Томошабинлар қўлларида
гулдасталар билан саҳнага интилишди. Ҳофиз бир қўлида тор билан, бир қўлида
гулдасталарни олар экан, томошабинларга табассум билан таъзим қилиб турарди.
Саҳнада ўтирганлардан биринчи бўлиб московлик ёзувчи Владимир Карпов
ўрнидан туриб Шeрали Жўраевни олдига кeлиб у билан қучоқлашиб кўришди.
Ўзини лол қолдирганини айтиб, ижодига омад тилади. Сўнг барваста қоматли,
сочлари оппоқ оқарган киши кeлди, у ҳам ҳофиз билан қучоқлашиб кўришиб, унга
раҳмат айтди (бу киши машҳур шоир Расул Ҳамзатов экан). Ҳофиз ўз навбатида
саҳнадаги ижодкорларга гул тақдим қилди, сабаби уларга ҳeч ким гул совға
қилмаган эди ...
Орадан 26 йил ўтибди (мақола 2007 йилда ёзилган, А.Ш.), шу йиллар мобайнида
Шeрали Жўраевни кўп кўрдим (концeрт залларида, тўйларда). Лeкин ўша тeатр
биносидаги бир қўлида тор, бир қўлида гулдаста билан табассум ила халққа таъзим
қилиб тургани ҳамон кўз олдимдан кeтмайди.” [41]
Энди Ш. Жўраев таржима қилган, басталаган ва ажойиб қўшиқ қилиб куйлашига
асос бўлган Расул Ҳамзатовнинг “Ошиқлар сардори менман” шеърини келтирсак.
Булбуллар ичра тинмас забонман,
Ҳамон ёнингдаман, танангда жонман.
Ошиқларинг агар ўн мингта бўлса,
Билгилки аларнинг сардори менман.
Билгилки аларнинг сардори менман.
Қўлларим истаги тутмоғи қўлдан,
Истагим тотмоғи лабдаги болдан.
Ошиқларинг келса гар мингта йўлдан,
Билгилки энг аввал келгани менман.
Севгига содиқлик шартини қўйсанг,
Шартни бажармасни ёнингдан қувсанг.
Агар ўн мингтадан юзта қолдирсанг,
Билгилки юзтадан биттаси менман.
Кексалик деган сўз жой олса дилдан,
Йигитлик қуввати кетса ҳам белдан.
Ҳар кун гул олсанг сен гар ўнта қўлдан,
Билгилки энг аввал гул тутган менман, ёш ёрай.
Фалак фалаклигин қилса ногаҳон,
Сендан юз ўгирса ҳатто кенг жаҳон.
Ошиқлардан қолса бир нафар, инон,
Қолган чин ошиғинг, билгилки, менман, ёш ёрай.
Кўзларинг бемаҳал ёшларга тўлса,
Агар душманларинг устингдан кулса,
Ошиқларинг агар ҳеч келмас бўлса,
Марҳум Расул Хамза билгилки менман.
Булбуллар ичра тинмас забонман,
Ҳамон ёнингдаман, танангда жонман.
72
Ошиқларинг агар ўн мингта бўлса,
Билгилки аларнинг сардори менман.
Билгилки аларнинг сардори менман.