|
Она тубида чўғ ловуллаб турган иссиқ тандирдан қайноқ нонларни бир-бир узганча, саватга тера бошлади. Ҳаммасини узиб бўлгач:
– Шаҳло қизим! Мана нон ҳам пишди. Энди тезроқ тайёргарлигингни кўр. Мен унгача овқатни сузаман. Яхшилаб овқатланиб олмасанг, йўл узоқ, қийналиб қоласан, бўлақол,– деди.
Шаҳло эндигина ўн тўққиз ёшни тўлдирган эди. У ҳали умрида бунақанги олис шаҳарга сафар қилмаган, онасининг бағридан узоқлашмаган. Шу боис, бегона юртга бўладиган илк сафари уни анчагина чўчитаётганидан, ҳаяжон ичра йўл тадоригини кўра бошлади.
Қизнинг отаси у ўн икки ёшда эканида оғир хасталик сабаб оламдан ўтганди. Онаси тўрт фарзанди билан бева бўлиб қолгач, болаларини мушук боласини тишида кўтаргандек, авайлаб-асраб катта қилди. Емай-едирди, киймай-кийдирди. Оқ ювиб, оқ таради. Кеча-ю кундуз оғир-енгил меҳнат-машаққатлардан чекинмади. Энг катта фарзанди Шаҳло бўлиб, икки ўғли ҳамда кичик қизи мактабда ўқирди.
Шаҳло ўрта мактабни аъло баҳоларга тугатди. Унинг ўқишига розилик беришдан олдин онаси роса ўйлади. Бегона юрт, нотаниш одамлар. Орасида яхшиси ҳам ёмони ҳам бор. “Юбормайман десам, отасиз ўксик қалби баттар ўксиб қолади. Баъзи ўртоқлари турли олийгоҳларда ўқишяпти, қолганлари омадини синаб кўрмоқлик учун боришяпти. Ўзи ёшлигидан тикувчиликка қизиқарди, майли, борса-борақолсин. Уч ой вақт кўз очиб-юмгунча ўтади-кетади. Баҳонада қизим бир ҳунарли бўлиб қолади.
Онаизор бағрида шунча йил ўстирган боласи — гул-у лоласини кузатаркан унсиз йиғлади. Ич-ичидан бир овоз: “Юборма, бегона юртга ёлғиз юбориб нотўғри қиляпсан!..” дея фарёд қилди. Лекин қалби ичра бонг ураётган бу овозга қулоқ беришга ожизлик қилди. Фарзандининг орзу-ҳаваси учун танлаган қароридан қайтолмади...
Бухоро — Тошкент йўналишидаги автобус ўрнидан қўзғаларкан, Шаҳло дераза оша пастга қаради. Яқинларини кузатишга чиққан одамлар орасидан онасини ахтарди. Онаизор маъюсгина бўлиб бир чеккада автобусни кузатиб турар, кўзларидан ёш сели қуюларди. Онасининг нигоҳлари билан кўзлари тўқнашганда Шаҳло майингина жилмайди ва қўл силкиб қўйди.
Автобус бир меъёрда елиб бораркан, ҳайдовчи мусиқани бақиртириб қўйди. Йўловчилардан кимдир уйқуга кетди, яна кимдир ёнидаги ҳамроҳи билан гурунгни авжига чиқарди, яна кимдир ҳамманинг асабига текканча “қирс-қирс” қилиб писта чақишга тушди.
Шаҳло эса дугонаси Дилфуза билан ёнма-ён ўтирарди. Орқадаги ўриндиқни Дилфузанинг акаси ўртоғи билан банд қилган. Бу йигитлар Тошкентда аллақайси олийгоҳда ўқишади. Дилфуза ҳам акаси ўқийдиган олийгоҳга ҳужжат топшириб, бахтини синаб кўрмоқчи. Қизлар келажакдаги орзулари ҳақида ўзаро суҳбатлашиб кетишди.
Автобус Тошкентга кириб келганда тонг ғира-шира оқараётганди. Йигитлар юкларни автобус юкхонасидан олиб, таксига ортишди. Тўғри Фарҳоднинг квартирасига келишди. У ерда чой ичиб, бир озгина ҳордиқ чиқаришгач, Шаҳло билан Дилфузанинг ҳужжатларини топшириш учун йўлга чиқишди.
— Дилфуза, сен ҳеч Тошкентга келганмисан?— сўради Шаҳло.
— Ҳа, акам онам иккимизни бир марта олиб келганди. Нима эди?
— Ўзим шундай. Чиройли шаҳар экан-а?
— Ҳа, чиройли. Лекин менга ўзимизнинг Бухоромиз ёқади.
— Нега?
— Чунки, бизнинг одамларимиз бошқача. Меҳр-оқибат кучли бизда. Қишлоқда бировнинг уйига узоқдан меҳмон келса, камида учта қўшни хонадон меҳмонга чақиради. Бу ерда эса, ён қўшнингни танимайсан.
Ўшанда келганимизда бир ой турганмиз. Акам бутун шаҳарни айлантирган, барибир жуда зерикканман. Қишлоғимни, одамларини ўшанда биринчи бор соғинганимни ҳис қилганман.
— Менинг эса биринчи бор келишим. Ҳали бу нарсаларни ҳис қилолмайман.
Фарҳод акаларча ғамхўрлик билан синглиси ҳамда Шаҳлонинг ҳужжатларини топширтирди. Сўнг иккаласига квартирасини бўшатиб бериб, ўзи ўртоқлари билан яқин атрофдаги бошқа квартирада яшай бошлади.
Қизлар мамнун эди. Дилфуза китоб ўқишга боши билан “шўнғиб” кетди. Шаҳло эса, бир ҳафтадан сўнг уч ойлик тикувчилик курсида ўқишни бошлади. У ҳафтада икки кун дарсга борар, қолган кунлар уйда вазифаларини бажарарди. Қизларнинг бозор-ўчарларини ҳам Фарҳод олиб келарди. Уларга: “Силарнинг вазифаларинг ҳозир фақат яхши ўқиш. Бошқа ҳеч нарсани ўйламанглар”, дерди.
Ана-мана деб, Шаҳлонинг ўқиш бошлаганига ҳам бир ой тўлди. Бу орада Дилфуза имтиҳонларини топшириб, натижасини кута бошлади.
Бир куни Шаҳло ўқишга озгина кечикиб қолди. Аксига олиб, автобус ҳам кўринай демасди. Шунда бир йигитнинг ўзидан кўз узмай қараб турганини пайқади. Тескари томонга ўгирилганча, диққат бўлиб автобус кутаркан, овоз эшитилди:
— Синглим, сиз ҳам кечга қолдингизми дейман? Қиз ортида турган йигитга ўгирилиб бир қаради-да, индамади.
— Кечирасиз, яна бошқача хаёлга борманг. Мен ҳам автобус кутиб, ишга кечикдим. Аксига олиб, машинам устахонада эди. Шунга сизнинг ҳолатингизни кўриб, ёрдам беролмаганимдан хижолат бўлдим-да.
Қиз яна ҳеч нарса демади.
— Бирор жойда ўқийсизми дейман?
— ...
— Нега жавоб бермайсиз? Ё шунчалик қўрқинчлиманми?
Хайрият, Шаҳлонинг бахтига автобус келиб қолди. У шоша-пиша автобуснинг орқа эшигига югураркан ичида ўйлади: “Вой, яхшиям қутилдим-а!”
Қиз қўлидаги соатига қаради. Дарс бошланганига роппа-роса ўн дақиқа бўлди. Ҳали бу автобус қачон етиб боради!.. У шундай хаёллар оғушида кетаркан, ўзидан сал нарироқда ҳалиги йигитнинг ўзидан кўз узмай турганини кўриб, юраги “шув” этди: “Онам айтгандилар-а, бегона шаҳарда яхшидан ёмон кўп бўлади, деб. Ёмонлардан биттаси шу бўлса керак!”
Автобус ўқув марказидаги бекатда тўхташи билан қиз югуриб тушиб олди. Сўнг олди-ортига қарамай, чопқиллаганча бинога кириб кетди. Кириб борганида устози уй вазифаларини текшириб бўлиб, энди янги мавзуни бошламоқчи бўлиб турган экан.
Шаҳло дарсдан сўнг устозининг ёнига бориб, автобус кутиб қолганини айтди ва кечирим сўради. Кейин уй вазифасини топширди-да, янги уй ишини такрор сўраб
олди. Ишлари битгач, енгил нафас олиб, кўчага чиқди.Бекатга етиб келди. Кўзлари олазарак бўлиб атрофга қаради. Хайрият, ҳеч ким йўқ экан. Автобус келиши билан унга чиқиб олди.
Қиз қўрқув нима эканини шунда англади. Ўзини умрида биринчи бор ёлғиз, ночор ва ғарибдек ҳис қилди. Уйга келиши билан бўлган воқеани дугонаси Дилфузага айтиб берди. Дилфуза:
— Яна бир марта гапирса, Фарҳод акамга айтамиз,— деди.
— Энди учрамаса керак,— деди Шаҳло.
Дугоналар биргаликда овқат пиширишди. Сўнг Фарҳоднинг келишини кута бошлашди. Эшик қўнғироғи чалинди. Иккиси баравар эшикка югуришди. Келган Фарҳод экан:
— Дилфуза, табриклайман!
— Нима билан?
— Ўқишга кирганинг билан!
— Вой, ростданми? — Дилфуза югурганча акасини қучоқлаболди.
— Мен ҳам табриклайман!— жилмайди Шаҳло.
— Шаҳло, сен ҳам ҳужжат топширсанг бўларкан. Балки кириб қолармидинг?— чин дилдан афсусланаётгани билиниб турарди дугонасининг.
— Йў-ўқ, мен тўрт-беш йил онамдан йироқда юролмайман... Ёлғиз ўзлари укаларим билан қийналиб қоладилар...
— Тўғри... Майли, Худо хоҳласа, уста тикувчи бўласан. Тикувчилик ҳам яхши касб, шундай эмасми?— унинг кўнглини кўтаришга уринди Дилфуза.
Эртаси кун Шаҳло вақтли йўлга тушди. Бекатга етиб келганида эса, яна тунов кунги йигитга рўпара келди. Йигит қиздан кўз узмай қараб тураверди. Шаҳло билмаганга олиб, автобус кута бошлади. Йигит худди эски танишига гапираётгандек:
— Синглим, юринг машинамда ташлаб қўяман,— деди.
— Раҳмат, кераги йўқ! Сиз оввора бўлманг, ҳозир автобус келиб қолади.
Автобус тўхташи билан қиз туртиниб-суртиниб унга чиқиболди. Гап нимада эканидан бехабар йўловчилар “Нега бунча ҳовлиқасан!” дегандек ёвқараш қилиб қўйишди.
Шаҳло кечаги топшириқни аъло баҳога бажарганди. Унинг тиккан кўйлакчасини кўрган устози: “Бу қизимизнинг қўли анча келишиб қолибди. Ишини кўрган одам, уста чевар тиккан деб ўйлайди”, деди. Устозидан бундай мақтов эшитган Шаҳло кўтаринки кайфиятда уйига қайтаркан, бекатга қандай етиб келганини билмай қолди. Не кўз билан кўрсинки, бекатда уни ўша шилқим “ошиғ”и кутиб турарди. Бу гал у ўқув марказ биноси олдидаги бекат яқинига машинасини қўйганча унга суяниб, нигоҳлари билан қизни таъқиб этарди. Шаҳло эътибор бермасликка уриниб ўтаркан, шартта йўлини тўсди-да:
— Ҳой қиз, яхшиликча машинага ўтиринг, йўқса шунча одамнинг кўз ўнгида шартта қўлингиздан тутиб, ўзим ўтқизиб қўяман!— деди пўписа оҳанггида.
Ундан бундай ҳаракатни кутмаган қиз:
— Ўзи мендан нима истайсиз? Нега ёпишиб олдингиз? Ахир бир-биримизни танимаймиз-ку!— дейишга журъат қилди. Шунга йигит салгина юмшаб:
— Тушунсангиз-чи, сизга ҳеч қандай ёмонлик қилиш ниятим йўқ. Манзилингизга кузатиб қўймоқчиман холос! — деди.
Шаҳло унинг машинаси олдига қандай борганини, қандай ўтирганини ўзиям билмай қолди. Машина қўзғалди. Қиз қаттиқ қўрқиб кетганидан титраётгани билиниб турарди. Гўё юрагининг дукур-дукури ҳамма ёққа эшитилаётгандек нафасини ичига ютганча жимгина ўтирар, ўзини қўлга олишга уринарди.
— Қўрқиб кетдингизми? Кечиринг, бундай қилмоқчи эмасдим. Фақат ўша сизни биринчи бор кўрганимдан буён ҳаловатим йўқолди. Адашмасам, бу ерлик эмассиз-а?— деди йигит сўзамоллик қилиб.
— Йўқ... Сиздан илтимос, бошқа йўлимни тўсманг! Мен ўқиш учун Бухородан келганман. Ўқишим тугаши билан қайтиб кетаман. Мен сиз ўйлаган қизлардан эмасман!..
— Исмингиз нима, ҳеч бўлмаса шуни айтинг?
— Шаҳло.
— Шаҳло, мен сизни севиб қолдим!
— ...
Машина Шаҳло тушиши лозим бўлган бекатда тўхтади. Қиз индамасдан тушди-да, эшикни оҳиста ёпиб, уйи томон йўлолди.
Шуҳрат исмли бу йигит оилали бўлиб, иккита фарзанднинг отаси эди. У то уйлангунгача ҳам мингта қизга севги изҳор қилган, мингтасига “Сизга уйланаман”, дея ваъда берганди. Лекин онаси танлаган қизга уйланиб, икки фарзанднинг отаси бўлди ҳамки, унинг муҳаббатга “ошно” юраги чиройли қизларга талпингани-талпинган. У қизларни ўзининг ширин сўзи билан ром қилар, мабодо буни эплай олмаса, қўпол-қўрслигини ишга соларди. Унинг ҳийла-найранглари тузоғидан камдан-кам қизлар омон қолишарди. Бу гал ҳам ўзининг разил мақсади томон одимлашда давом этди.
Ҳар кун эрталаб таниш бекатда Шаҳлонинг йўлини пойлар, ўқишдан чиққан қиз яна уни ўқув маркази яқинидаги бекатда учратарди. Шу-шу қишлоқдан келган соддагина гўзал қиз унинг ширин гаплари-ю, бир-биридан ёлғон ваъдаларига қандай қилиб алданиб қолганини ўзи ҳам билмай қолди. Бу пайтда қизнинг ўқиши битишига атиги ўн-ўн беш кун вақт қолганди...
Шаҳло йиғлади:
— Энди мен қандай қилиб уйга қайтаман? Онамнинг кўзларига қандай қилиб қарайман? “Одам юбораман, тўй қиламиз”, дегандингиз. Ёки буларнинг барчаси ёлғон ваъдаларингизмиди?
— Шаҳло, яна озгина шошмай тургин, сендан илтимос! Биттагина ишим бор, шуни битказиб олай. Ахир ўзинг яхши биласан, тўй қилиш учун пул керак.
— Қачон одамларингизни юборасиз? Мен ўқишим битгандан кейин қололмайман. Дарҳол қайтишим керак, йўқса онам хавотир оладилар.
— Ўзим айтаман. Сен ўқишинг тугаши билан уйингга қайтаверасан. Менга манзилингни яхшилаб тушунтирсанг бас, одамларимни ўзим олиб бораман. Ҳеч нарсадан хавотирланма, ҳаммаси яхши бўлади!
Қизнинг юм-юм йиғлашдан ўзга чораси йўқ эди...
Ҳар куни Шаҳлонинг йўлини пойлайдиган Шуҳрат борган сари камнамо бўлиб борарди. Қизнинг "Кеча нега кўринмадингиз?" деган саволига “Айтдим-ку, бир зарур ишим бор, деб. Шунинг кетидан югуриб юрибман”, дея осонгина қутиларди.
Шаҳлонинг ўқиши тугагандан сўнг кутилмаганда Шуҳрат ер ютиб кетгандек ғойиб бўлди-қолди. Қиз нима қилишини, кимга “дод!” дейишини билолмасди. Имтиҳон топшириб, ҳужжати қўлига тегди ҳамки, ундан дарак бўлмади. “Уйга қайтганимдан кейин мабодо Шуҳрат аканинг одамлари келмаса, нима қиламан? Ростдан ҳам мени лақиллатканмикан? Бўлмаса, ўқишим битганидан хабари бор, бир маротаба келиб хабар олмасмиди? ” деган шубҳа қизнинг ич-этини тирнай бошлади. Ўйлаб-ўйлаб охири: “Уйга бориб бирон ой кутаман. Борди-ю, алдаган бўлса, нима қилиб бўлмасин, Тошкентга қайтишим керак!.. Онамга қандай баҳона қилсам экан?” деган хаёл миясидан чиқмай қолди.
Унинг “саргузаштларидан бутунлай бехабар бўлган Дифуза:
— Шаҳло, эртага уйга қайтаркансан, акам кузатиб қўяркан,— деди.
Шаҳлони ваҳима босди. Ҳар лаҳза Шуҳратни кутаркан, охирги кунни қандай ўтказганини билмайди. Туни билан мижжа қоқмади.
Ниҳоят, сафар тугаб, Тошкент-Бухоро йўналишли автобусда уйга қайтаётган қиз йўл бўйи минг ўлиб, минг тирилди. У ўзини нималар кутаётганини ўйласа, юраги орқага тортиб кетарди. Бу ҳам камлик қилгандай, бензин ҳидидан кўнгли беҳузур бўлиб, бора-боргунча қайт қилиб кетди...
— Она қизим, эсон-омон келдингми! Мусофир юртда қийналмадингми? Кута-кута кўзларим тўрт бўлди. Уч ой эмас, уч йилдик туюлди менга, онагинанг ўргилсин!— қизини бағрига босиб, тинмай гапираётган онаизорнинг кўзларидан ёш ёмғирдек қуюларди...
— Она-бола уйга киришди. Ҳол-аҳвол сўрашаркан қизига термулиб турган она:
— Шаҳло, тобинг йўқми жоним болам? Анча толиққан кўринасан,— деди хавотирланиб.
Нима деб жавоб беришини билмай қолган қиз:
— Йўқ, ҳаммаси яхши. Фақат автобусда бир оз қийналдим, шундан бўлса керак...— деди онасининг кўзларига қараёлмай.
— Қизим, тикувчиликни яхши ўрганиб олдингми? Ўқиганлигинг ҳақидаги ҳужжатниям беришдими? — сўради она қизиқсиниб.
— Ҳалиги-и... Ўқиш битди, тикувчиликни яхши эгалладим, фақат...
— Нима фақат?
— Ҳужжатимизни бир ойдан сўнг беришаркан...
— Вой, шунақами? Яна борасанми? Яхшиси, Дилфуза дугонанг ёки акасидан илтимос қиламиз.
— Йў-ў-ўқ... Бошқа одамга беришмайди. Ўзим боришим керак...
Шаҳло сумкаларидаги нарсаларни чиқараркан, ҳужжатлари орасида турган “Тикувчилик гувоҳнома”сини секингина бекитиб қўйди. Онасини алдагани учун ўзини кечиролмас, ич-ичида бир изтироб, алам йиғларди... “Нега-нега унга ишондим? Қандай қилиб унинг тузоғига илиндим-а! Шунчалик ҳам аҳмоқ бўламанми? Онамнинг, онаизоримнинг кўзларига қандай қарайман? Ким деган одам бўлдим? Мени шу ниятларда катта қилганмиди? Шунчалик чеккан машаққатлари каммиди? Нега шуни олдинроқ англамадим!..” дея ўзига бўлган нафрати алангаланарди.
* * *
Шуҳрат эса Тошкентнинг кўчаларида машинаси билан у ёқдан-бу ёққа ғизиллаб, ўзининг янги-янги тузоқларини ёш, гўзал қизларнинг йўлларига қўйиш билан оввора эди.
Йўл чеккасида турган йигитлар унга “тўхтанг” ишорасини қилди. У машинани тўхтатди. Йигитлардан бири:
— Ака, бизни вокзалга олиб бориб қўйинг,— деди.
— Ўтиринглар.
— Бухороликмисизлар?— уларнинг гапириш шеваларидан тахмин қилди Шуҳрат.
— Ҳа, уйга қайтаётгандик. Бир соатдан кейин автобусимиз жўнайди,— дейишди.
Уларни айтган ерларигача олиб бориб қўйди. Машинасини ортга бурмоқчи бўлиб турган Шуҳратнинг кўзлари ногаҳон таниш бир қизга тушди. Яхшилаб қараса, Шаҳло экан! У катта юк сумкаси ёнида бировни кутиб турар, кўзлари жавдираган кўйи одамлар орасидан кимнидир изларди!
Шуҳрат бир лаҳза довдираб қолди. “Яхшиям, мени кўриб қолмади. Ўзи ундан қочиб юргандим!” дея ўйлади-да, “чизиб” юборди.
Вокзалдан анча узоқлашгач, енгил нафас олди: “Хайрият, қутилганга ўхшайман! Лекин, жуда чиройли қиз эди-да!”
У шум нафсининг орзу-армонларини ҳисоб-китоб қиларкан, лоақал бир маротаба бўлсин, бир инсоннинг — гулдек навниҳол қизнинг ҳаётини, бахтини, келажагини барбод қилганини ўйлаб ҳам кўрмасди! Шаҳлонинг орзуларини армонга, нафсининг қурбонига айлантирганидан виждони қийналмасди! Аксинча, Шаҳлонинг кетиши билан боғлиқ, камгина давом этган шаҳвоний туйғуларининг эрта якун топганидан афсус чекарди! Нафсининг қулига айланган, ҳаётни фақат шу жирканчликдан иборат деб биладиган бундай кишини инсон дейишимизнинг ўзи балки хатодир? Инсон деган муборак номга нолойиқ бундай жонзотдан одамийлик деган, виждон деган туйғуни талаб қилишимизнинг ўзи балки хатодир!
Шуҳрат ўша куни тўйиб ичди. Тўйиб эмас, бўкиб ичди! Уйига келгач, остонада уни кутиб олган хотинини бўралаб сўкканча тўғри ётоғи томон юрди. Дадасининг келганини билиб, югуриб чиққан иккита қоракўз фарзандига ҳатто қараб ҳам қўймади. Ота меҳрига ташна норасидалар қўмсаган нарсаларини яна оналарининг куйган бағридан излашди!..
Ўша тунда туш кўрди. Тушида Шаҳлони кўрди. У тинмай йиғлармиш. Фарёд қилганча Шуҳратнинг оёқларига тиз чўкибди. Қизнинг йиғиси кучайган сари унинг кулгиси қистармиш. Ва қаҳ-қаҳ уриб кула бошлабди! Шунда Шаҳло шартта ўрнидан турибди-да: ”Икки дунёда розимасман!” дебди. Бошқа бир сўз демасдан югуриб, қоронғуликка синггиб кетибди.
Шуҳрат қаттиқ қўрқув билан уйғониб кетди. Пешонасини муздай тер босди. Дағ-дағ титрар, нимадан бунчалик қўрқаётганини фаҳмлаёлмасди.
Кун бўйи ланж бўлиб юрди. Боши тарс ёрилай дерди. Бу ўша касофат ичкиликнинг оқибати эди. Машинасида кетаркан ўзича ўйлади: “Бугун рулга ўтирмаганим тузукмиди? Аксига олиб, иши ҳам юришмаяпти”. Шундай хаёллар оғушида кетаркан, муюлишдан қайрилган катта юк машинасини кўрмай қолди. Жонҳолатда оёғини тормозга босди. Бироқ, энди кеч эди!..
* * *
Шаҳло ўзида ғалати ўзгаришларни сеза бошлади. Бирортаям ҳид ёқмас, сал нарсага кўнгли айнайверарди. Аввалига ўтиб кетади, деб ўйлади. Лекин кун ўтган сайин бу ҳолат кучайиб, аҳволи ёмонлаша бошлади. Хаёлига келган фикрдан ўзи ҳам қўрқиб кетди. “Бўлиши мумкин эмас!..” деди пичирлаб.
У ўзини муаллақ туриб қолгандек ҳис қилар, гўё биттагина ҳаракат, биргина киприк қоқиши билан ерга келиб уриладигандек, кўзларини катта-катта очганча қотиб турарди.
Бир йилдек узоқ туюлган бир ой вақтни амаллаб ўтказди. Сўнг яна “гувоҳнома” баҳонасида Тошкентга равона бўлди. Тўппа-тўғри Дилфузанинг олдига борди. Унга бўлиб ўтган ҳамма воқеани айтиб берди. Дилфуза қулоқларига ишонмади. Фақат: “Нега олдинроқ айтмадинг? Уни топишнинг бирор чорасини кўрармидик?..” деди афсусланиб.
Лекин энди ҳеч қандай пушаймон фойда бермасди. Бундан ташқари, Шуҳрат деган одам қисқагина умри давомида ишлашга “улгурган” улкан гуноҳларининг, қилмишларининг жавобини бериш, жазосини чекиш учун бу дунёдан сафар қилганига ҳам бир ойдан ошганди...
Шундай қилиб, Шаҳло бошини қайси тошга уришини билмасдан “дод!” деб қолаверди. Кириш жуда осон бўлган бу хато йўлдан чиқиш, ҳаммасини унутиш жуда қийин эди! У узоқ ўйлади. Сўнг Тошкентда қолишга қарор қилди. Тикувчилик ҳунарини ишга солиб пул топади, тинимсиз ишлайди. Бошқа иложи йўқ, уйига қайтолмайди...
Дилфузанинг ёрдами билан ишни бошлади. У ўзи билан бирга ўқийдиган қизларни олиб келиб Шаҳло билан таништирди. Унинг яхши чевар эканини билдирди. Шундай қилиб, бошида бир-иккита қизнинг кийимини тикиб, амаллаб пул топишни бошлаган Шаҳло бир-икки ой ичида буюртмаларга “кўмилиб” қолди.
Ва кун ўтган сайин ҳомиладор эканлигига шубҳаси қолмади...
Онасига: “ Мен ишлаяпман. Бир оз ишлаб, сўнг уйга қайтаман. Мендан асло ташвишланманг”, деган мазмунда мактуб жўнатди.
Орадан уч ой ўтгач, уйига бориб-келди. Ҳеч нарсадан хабари бўлмаган онаизори уни яхши кутиб олди. Ишлари қандай кетаётганини, қачон бутунлай қайтишини сўради. Бир-икки жойдан совчилар келаётганини билдириб: “Қизим, агар бирор кимда кўнглинг бўлса, айт. Мен сенга қарайман”, деди. Онасининг самимий гапларидан юраги тўлиб кетган Шаҳло кўз ёшларини кўрсатмасликка уринди. “Онажон, яна бир оз ишлаб, ҳунаримни чуқурроқ эгаллай. Тошкентга қайтганимдан сўнг уста тикувчига шогирд тушаман. Кейин парда тикишга ҳам ўқимоқчиман. Қайтганимдан кейин бир гап бўлар...” деди.
У бу гал Тошкентда узоқроқ қолиб кетди. Вақт-соати етиб, кўзи ёриди...
Шифокорлар чақалоқни йўргаклаб онасига топшираркан: “Мана ширингина қизчали бўлдингиз!” дейишди. Шаҳлонинг йиғлаётганини кўргач эса: “Нега йиғлайсиз? Ҳали ёш экансиз, кўп ўғилларингиз бўлади, хафа бўлманг! Эсон-омон туғилганига севинсангиз-чи!” дея далда беришга уринишди.
Қордек оппоқ йўргакда ойдек бўлиб кўринган бу беғубор вужуд гўё нималарнидир тушунаётгандек жимгина қараб ётарди. Шаҳло уни бағрига босаркан, ўкириб юборди. У йиғларкан, қаро кечмиши кино тасмасидек кўз олдидан бир-бир ўтарди. У йиғларкан, мавҳум келажаги кўз ўнгида намоён бўларди!..
Қизчага Заҳро дея исм қўйди.
Туғруқхонадан чиққач, бола билан иш ҳам тиколмай қолди. Йиққан-терган пули туғруқхона ходимларининг ўпқон чўнтакларига юқ ҳам бўлмаганди. Шу боис қийналса ҳам тунлари иш тика бошлади. Бир қўлида болани кўтариб, иккинчи қўли билан рўзғор юмушларини қилган маҳали онасининг чеккан машаққатларини ҳис қилгандек бўлди. Ана шундагина оналарнинг, аёл зотининг қадрини билди!..
Кунларнинг бирида бир аёл билан танишиб қолди. Бухоролик экан. У Шаҳлонинг тиккан ишларини кўргач: “Мен билан кетасизми? Менинг уйимда туриб, ишингизни давом эттираверасиз. Қизларимга ҳунарингиз сирларини ўргатасиз”, дея таклиф киритди.
У ўйлаб кўргач, рози бўлди. Шундай қилгани маъқулдек кўринди. “Бегона юртда шунча қийналганим етар. Унинг қаерида яшамай, ўзимнинг юртимда бўлганим яхши. Онамни, укаларимни ҳар-ҳар замон кўриб тураман...” деган қарорга келди.
Шундай қилиб, қизчаси роппа-роса икки ойлик бўлганда она юрти Бухоро томон йўл олди. Юраги ҳаприқарди. Аёлнинг уйига жойлашди. Шунда ўз уйини, онасини, жигарларини жуда соғинганини ҳис қилди, эзилиб йиғлади... Лекин на илож? Ғишт қолипидан кўчиб бўлган. Унинг бу фожеасидан хабардор бўлган аёл унга:
— Шаҳлохон, энди болангизни кимгадир берасиз. Йўқса, бола билан ҳеч қандай иш қилолмайсиз! Кўриб турибсиз, менинг сираям вақтим йўқ!— деди буйруқ оҳангида. Қиз унинг гапларидан бошига зарба егандек бир зум довдираб қолди. У аросатда қолганини ҳис қилди.
Бу адолатсизлик эди! Чунки, аёл Тошкентда бунақа шарт қўймаганди. Йўқ-йўқ бу зулм эди! Эндигина икки ойлик, яъни олтмиш кунлик бўлган, ҳали она ҳидига, сутига ва меҳрига тўймаган норасида гўдакни онасининг бағридан айиришни айтинг, яна қандай баҳолаш мумкин?!
Тўғри, барчаси учун Шаҳло айбдор-гуноҳкор. Лекин гўдакнинг айби нима?!
Шундай қилиб, Шаҳло қизчасига энага излай бошлади.
* * *
Муҳаббат опа ўзлари яшайдиган кўп қаватли уй олдини қўшнилари билан бирга тозалашаётган эди. Уларнинг олдига қўлида чақалоқ кўтариб олган ёшгина бир қиз келиб салом берди.
— Ваалайкум ассалом, қизим яхшимисиз? — деди Муҳаббат опа.
Қиз нимадир демоқчи бўлиб оғиз жуфтлаб турар, лекин тили айланмасди. Ниҳоят у дудуқланганча:
— К-кечирасиз, м-мен боламга энага излаётгандим...— деяолди.
— Қизим, гўдак ҳали жуда кичкина-ку, ўзингиз қараганингиз яхши эмасми? Ёки талабамисиз?— қизгинага ачиниб сўради Муҳаббат опа.
— Йўқ... Талаба эмасман, тикувчиман. Бола билан ишлаёлмаяпман...
— Озгина катта қилиб, кейин ишлай қолмайсизми? Ҳеч бўлмаса бир ёш қилинг. Чунки, унга онасининг меҳрини ҳеч ким беролмайди, — гапга аралашди қўшни аёллардан бири.
— Ишламасам бўлмайди...— қизнинг кўзлари намланди.
Бир кўзларида ёш қалқиб турган қизга, бир онасининг қўйнида ҳеч нарсадан бехабар пишиллабгина ухлаб ётган чақалоққа қараркан, Муҳаббат опанинг кўнгли бузилиб кетди. Гўдакка нисбатан меҳри товланиб:
— Мен уйимдагилар билан маслаҳат қилиб кўрай-чи. Агар бир-икки ойга бўлса, балки қараб берарман,— деди.
— Қачон келай?— сўради Шаҳло.
— Эртага келинг,— жилмайди аёл.
Шаҳло улар билан хайрлашиб, ортига қайтди. Унинг ортидан қараб қолган аёллар бир-бирларига “тушунмадим” дегандек елка қисиб қўйишди.
Муҳаббат опанинг юраги ҳаприқар, нега бунақа ҳолатга тушиб қолганини ўзи ҳам англаёлмасди. Гўдакни бир кўргандаёқ юраги “жиз” этганди.
Ҳамма ёқни саранжом-саришта қилиб, кечки овқатни тайёрлаб қўйган аёл эрининг ишдан қайтишини бетоқатлик билан кута бошлади. Эшик қўнғироғи жиринглаши билан болаларидан олдин югуриб бориб очганча “Яхши келдингизми?” дея эрини қарши олди.
Дастурхон тузади. Оила аъзолари жам бўлиб овқатланишди. Сўнгра хонтахта атрофида ширин суҳбат қилиб ўтиришаркан, Муҳаббат опа гапни нимадан бошлашни билмай қийналарди. Ахийри турмуш ўртоғига бугунги воқеани сўзлаб берди. Сўзини якунларкан:
— Дадажониси, негадир ўша гўдакка қарагим келиб кетди. Билмадим, жувоннинг кўзларида қандайдир дард борга ўхшаб туюлди. Шунданми, унга юрагим ачишиб кетди. Майли, савоб бўлармиди?..—деди мўлтирабгина.
— Қийналиб қолмайсанми?
— Бирон ой қараб кўрай-чи...
— Шуни хоҳлаётган бўлсанг, ўзинг биласан.
Эридан бу жавобни кутмаган Муҳаббат опа қувониб кетди. Энди тонг отишини, меҳри тушиб қолган ўша чақалоқни кўришни интизорлик билан кута бошлади. Бирдан хаёлига "Келмай қолишса-я, бошқа бировни топган бўлса-чи?" деган фикр келди. Шундай хаёллар билан кўзи илинди.
Эрталаб вақтли туриб, эрини ишга кузатди. Болаларини ўқишга жўнатди. Сўнгра юраги дукурлаганча кичик уйидаги нарсаларни чиқариб, чақалоқ учун жой тайёрлай бошлади. Ишини якунлагач, "Энди кўчага чиқиб турайин, яна қизгина уйимни тополмай қайтиб кетмасин. Ахир кеча шошганидан эшигимни сўрашни унутибди-ку!" деганча пастга тушди. Ярим соатлар чамаси вақт ўтгач, узоқдан қўлида бола кўтарган аёл кўринди. Бу аниқ кечаги жувон эди!
Муҳаббат опанинг юраги яна ҳапқира бошлади. Шаҳло кечаги аёлни таниб салом берди:
— Ассалому алайкум опа! Яхшимисиз?
— Ваалайкум ассалом, қизим! �зингизнинг аҳволингиз яхшими?
— Раҳмат... Нима бўлди, уйингиздагилар билан маслаҳатлашдингизми?— сўради Шаҳло кўзларини жавдиратиб.
— Ҳа, сўрадим. Турмуш ўртоғим рози бўлдилар.
Аёлнинг бу жавобидан хурсанд бўлиб кетган Шаҳло:
— Мен сизни албатта рози қиламан! Ўар ой олтмиш минг сўм бераман. Фақат... фақат қизимга яхши қарасангиз бўлгани!..
— Сиз уни эмизасизми?
— Йўқ, қўшимча овқатга ўргатганман.
— Вой эсизгина-ей!.. Шундоқ кичкина гўдак ҳалитдан қўшимча овқат еса-я! Ахир ҳозир унинг учун энг зарур ва фойдали овқат сутингиз-ку? Кўкракдан ажратмаганингиз тузук эди. Она сутини тўлиқ икки ёшгача эмган бола жисман ҳам руҳан ҳам соҚлом бўлади,— шундай дея гўдакни қўлига олган Муҳаббат опа ачиниш билан баҒрига босди. Чақалоқ миттигина оҒзини очиб, кўкрак изларди...
Шаҳло бир сўз демай кўзларида ёш айланганча, бегона аёл қучоҒидан жой олган гўдагига термулиб турарди...
— Кечки пайт олиб кетасизми?
— Йўқ, ҳар икки-уч кунда хабар олиб тураман...
— Нима? Уни ҳали кеча-ю кундуз қолдирмоқчимисиз?
— Сиздан илтимос...
— Мени тўғри тушунинг, синглим. Ўзимни эмас, болангизни ўйлаяпман. Ҳали, сутингиздан— насибасидан айрилгани етмагандай, гўдак шўрликни меҳрингиздан ҳам айирмоқчимисиз?!
—...
— Вой, ёшлар-ей! Нега булар фақат ўзини ўйларкин-а!
— Мана бу сумкада керакли нарсалари бор. Майли, мен кетдим...
— Шошманг, исмини айтмадингиз-ку?
— Ҳа, эсим қурсин. Исми... исми Заҳро...
— Ўзингизники-чи?
— Меники... Шаҳло... Хайр бўлмаса.
— Хайр. Ўа айтгандай, меники Муҳаббат!
Шаҳло ортига қайрилмай кетиб борар, йўл қўйган битта қўпол хатоси сабаб ҳаёти остин-устун бўлиб кетганидан, надомат ёшларини йўлма-йўл тўкиб борарди...
Муҳаббат опа гўё хазина топиб олгандек, севинчи ичига сиҚмасдан болани маҳкам баҚрига босиб олди. Уйига кириши билан болани ўзи тайёрлаб қўйган беланчакка ётқизди-ю, энг аввал ишни исириқ тутатишдан бошлади. Сўнгра болани овқатлантирди, таглигини алиштириб, ҳўл бўлганини дарров ювиб қўйди.
Чақалоқни қўлига олиб, унга яхшилаб қараркан: "Кўз тегмасин-а, шунақаям ширин бўладими?" деди. Сўнг: "Онасининг бошига тушган қандай ташвиш гўдакнинг энг ширин пайтида, энг парваришталаб эканида бундай улкан масъулиятдан кечишга мажбур қилган экан? Унга Қирт бегона бўла туриб, менинг меҳрим тушиб қолди-ку!.." дея ўйлади.
Муҳаббат опа кеча-ю кундуз гўдакка парвона бўлди-қолди. Лекин уч кун ўтди ҳамки, Шаҳлодан дарак бўлмади. Бундан аёл хавотирлана бошлади. Эрига нима дейишини билмай қийналарди. Роппа-роса бир ҳафта бўлганда Шаҳло яна келди. Боласини маҳкам баҚрига босиб олган, елкалари силкинар, лекин овози чиқмасди...
Сўнгра Муҳаббат опа билан бир оз суҳбатлашиб ўтирди. Сумкасидан бир тахлам пул чиқариб берди-да:
— Мана олтмиш минг. Бу эса боланинг овқати. Майли опа, энди мен қайтай...
— Қачон келасиз?
— Билмадим, имкониятимга қарайман...
* * *
Муҳаббат опа кун ўтган сайин гўдакка қаттиқроқ боҚланиб қолаётганини ҳис қиларди. Алла айтиб болани ухлатгач, унинг кийимларини юваркан, эшик қўнҚироҚи босилди.
— Ҳозир,— овоз берди аёл. Бориб очди, остонада қайнонаси Муаттар хола турарди.
— Ассалому алайкум, хуш келибсиз!— шоша-пиша қўлидаги совун кўпикларини сочиққа артганча орқага тисарилди.
— Ваалайкум ассалом, яхши ўтирибсизларми?— дея келини билан қучоқлашиб кўришди қайнона.
Муҳаббат опа дарҳол дастурхон ёзди, чой дамлади. �тириб дуо қилишгач, келини билан ҳол-аҳвол сўрашаётган қайнона чақалоқ йиҚисини эшитиб:
— Вой, меҳмонингиз бормиди?— деди ажабланганча.
Муҳаббат опа қайнонасига бўлган воқеани ётиҚи билан тушунтирди. Табиатан болажон бўлган Муаттар хола гўдакни кўришга шошилди. қайнона-келин бири қўйиб иккинчиси уйқудан уйғониб йиғлаётган гўдакни эркалай бошлашди.
— Онаси тез-тез келиб турибдими?
— Бир ҳафта ўтказиб келди...
— Вой-ей, бола ичикиб қолмасмикин? Майли, яхшилаб қаранг, савоби сизники,— чақалоқни бағрига босганча жилмайди қайнона.
Бир ҳафта-ўн кун ичида бу оиладагиларнинг барчаси янги меҳмонга ўрганиб қолишди. Шундоқ ҳам набираларидан тез-тез хабар олиб турадиган Муаттар холанинг бир оёҚи ўҚлининг уйида бўлиб қолди. Лекин ўн беш-йигирма кун ўтди ҳамки, Шаҳлодан дарак бўлмади.
Бу гал роппа-роса бир ой ўтказиб келган Шаҳлони кўрганда Муҳаббат опа ўзини тўхтатолмади:
— Синглим, ахир болангиз-ку! Наҳотки соғинмаган бўлсангиз? Нега бундай узоқ вақт йўқ бўлиб кетдингиз? Менга тўғрисини айтинг, қандай дардингиз бор?
Ноилож қолган Шаҳло бошидан ўтказганларини бирма-бир айтиб беришга мажбур бўлди. Унинг ҳикоясини тингларкан, Муҳаббат опа қулоқларига ишонгиси келмасди. Шаҳло кўз ёшларини артиб:
— Мана энди менинг ҳаётимдан, сиримдан воқиф бўлдингиз... Боши берк кўчага кириб қолганман. Фақат бир нарсадан, қизим сиздек покиза, меҳрибон аёлнинг қўлида эканидан мамнунман...— деди.
Эшикдан чиқаркан, қизчасининг юзидан ўпди. Кўзларидан юмалаган бир томчи ёш гўдакнинг юзига тушди.
Очиқ қолган эшикдан қараб қолган Муҳаббат опа ўзини қўлга ололмай бир муддат туриб қолди.
Орадан роппа-роса бир йил ўтди. Шу ўтган вақт ичида Шаҳло бир марта ҳам келмади. Муҳаббат опа тун демай, кун демай меҳр билан Заҳрони парвариш қилди, ҳеч нарсани аямади. Талаба ўҚлидан, қизларидан орттириб, гўдакни ҳеч нарсадан кам қилмасдан улҚайтирди.
Қизча атак-чечак қилиб юра бошлади. У шу қадар чиройли эдики, бир бор кўрган киши "Бунча ширин бўлмаса!" дейишдан ўзини тўхтатолмасди. Заҳрони Муҳаббат опа қанчалик яхши кўрса, қайнонаси Муаттар хола ҳам меҳрини дариғ тутмасдан эркаларди. У ушбу оиланинг аъзосига айланганидан, Муҳаббат опанинг турмуш ўртоғи ишдан қайтиши билан: "Менинг асал қизалоғим қани?" дея сўрар, кўтариб олганча узоқ вақт у билан ўйнарди.
Заҳронинг тили чиқиб, кичик-кичик сўзларни гапира бошлади. Унинг биринчи бўлиб айтган сўзи "Нана" бўлди. Бухоро шевасидаги бу сўзнинг маъноси "Она" бўлиб, қизча Муҳаббат опага нисбатан қўллаётганди бу сўзни!
Унинг оғзидан бу сўзни илк бор эшитган Муҳаббат опанинг қалби ларзага келди. Кўз ёшларини тўхтата олмади... Бу бир йил чеккан заҳматларининг, тунлар бедор айтган "Алла"ларининг меваси, мукофоти эди! Бу одамлар қалбидан кейинги пайтларда йўқолиб бораётган меҳр номли оқибат номли улуғ тушунчанинг миттигина бир гўдак юрагидан паноҳ топганидан дарак эди!..
Набираларини, улар қаторида Заҳрони теппа-тенг соғинган Муаттар хола дам олиш куни ўғлининг уйига йўл олди. Муҳаббат опа дўконга чиқиб кетган экан. Набиралари дарҳол бувисига чой дамлашга киришишди. Шу пайт эшикдан кимдир келди. Бориб эшикни очган Муаттар холанинг қаршисида бир ёшгина жувон турарди.
— Ассалому алайкум...
— Ваалайкум ассалом! Келинг, хизмат?— деди.
— Менга Муҳаббат опа керак эди...
— Келинг, ичкарига кириб туринг, ҳозир келиб қолади. Дўконга чиққан экан,— дея хола Шаҳлони уйига таклиф қилди.
— Сиз Заҳронинг онасисиз-а?— сўради Муаттар хола.
— Ҳа...— нотаниш аёлнинг уни қандай қилиб таниганидан ҳайрон бўлиб жавоб берди Шаҳло.
—“Бу қаёқдан биларкан, ахир мени биринчи бор кўриб турган бўлса”, деб ўйладингизми? Мен Муҳаббатхоннинг қайнонаси бўламан. Сизни бир кўришдаёқ Заҳронинг онаси эканингизни ички бир туйғу билан сездим.
Тинчликми қизим? Нега шунча вақт йўқ бўлиб кетдингиз? Қандай қилиб, ўз болангизни бировнинг уйига ташлаб қўясиз? Бир йил-а! Гўдакнинг ичикишини, унга она меҳри кераклигини наҳот ўйламаган бўлсангиз? Хафа бўлманг-у, тошбағир экансиз!
Шаҳло бошини эгганча индамай турарди.— Қизингиз ҳам сизнинг ҳидингизни аллақачон унутиб юборган бўлса керак. Келинимга минг раҳмат! Қанча савоб олса-олди. Сиз она бўлиб беролмаган меҳрни, парваришни бегона бўла туриб, у берди болангизга! Сизнинг хатоингиз жабрини нега энди норасида гўдак тортиши керак экан? Бошида қадамингизни ўйлаб босишингиз лозим эди!
Эшикдан қўлида Заҳрони кўтарганча Муҳаббат опа кириб келди. Кўзлари Шаҳлога тушиши билан, юзида ғазаб, нафрат ифодаси зоҳир бўлди. Шундай бўлса ҳам, Шаҳлонинг меҳмон эканини ўйлаб ўзини қўлга олди.
Шаҳло ўрнидан туриб аёлнинг қўлларидаги қизалоққа қараганча ҳайратланиб турарди. “Наҳотки шу менинг болам бўлса? Кап-катта бўлиб қолибди-я!..” деган ўй кечарди кўнглидан. Сўнг сал ўзига келиб, Муҳаббат опага салом беришниям унутганини эслади:
— Ассалому алайкум...— деди ва кўзларидан қуйилаётган ёшни артиб, қўлларини Заҳро томонга узатди. Қизча йиғлаб ўз онасидан қочаркан, “Нана!” деганча Муҳаббат опанинг пинжига беркинди. Шаҳло адойи тамом бўлганди...
* * *
— Энди нима қилмоқчисиз?— сўради Муаттар хола.
— Билмадим...
— Сиз билмасангиз, нима қилиш кераклигини мен биламан. Сизга фарзанд керак бўлмаса, болага она керак! Бир йилда бир марта келиб, атиги бир соат-ярим соатгина қолишингиз билан оналик бурчингизни бажарган бўлмайсиз!
Келинимнинг сабрига, бардошига қойил қолдим. Ўз туққан болаларини қандай боққан бўлса, худди шундай меҳр билан, ардоқлаб қаради қизингизга. Тағинам, норасиданинг бахти бор экан, уни шундай аёлга дуч қилган Худойимга минг шукр!
Бу ёғига ҳам унинг ярим кўнглини ўкситмаслигига ишонаман. Негаки, Муҳаббатнинг қалбида имони бор. У Аллоҳдан қўрқади! Етимнинг, кўнгли синиқ боланинг бошини силаган кишига жаннат эшиклари очилади. У мана шуни билади. Йўқса, ўз болаларининг оғзидан юлиб, бегонанинг боласи оғзига тутмаган бўларди!
Шартим шуки, қизингизни олиб кетиб, бошқа бировга бермасдан ўзингиз катта қиласиз! Ёки хат қилиб, келинимга берасиз. Оналик ҳуқуқидан воз кечасиз. Заҳрога барчамизнинг меҳримиз тушиб бўлган. Энди у — бизнинг қизимиз! Муҳаббатнинг қизи! Мана шу икки йўлдан бирини танланг! Яхшилаб ўйлаб кўринг, негаки, бу сизнинг охирги имкониятингиз!..— деди.
Шаҳло узоқ йиғлади. Уни шу дамда нима йиғлатаётганини Яратгандан Ўзга билмасди. Бошида йўл қўйган хатоси учунми, хазон бўлган умри учунми, йўқса жигарпорасидан мангуга айрилаётгани учунми?..
Шаҳло Заҳрони Муҳаббат опага қиз қилиб беришга, оналик ҳуқуқидан воз кечишга рози бўлди... Ўша куни бориб, судга ариза беришди.
Суд бўладиган кун эрта саҳарлаб уйғонишган Муаттар хола билан келини Муҳаббат опа ҳозирлик кўра бошлашди. Ҳозир Шаҳло келиши керак. Бир соатдан кейин суд бошланади. Муҳаббат опа билан турмуш ўртоғи ҳамда Шаҳло судга кетишади. Муаттар опа Заҳрога қараб, уйда қолади.
Эшикдан овоз келди. Келган Шаҳло экан. У ичкарига кирди ва қизи билан сўнгги бор кўришиш ва бир пайтда видолашиш учун қучоғини очди. Шу пайтгача ўз онасидан ётсираб қочганча Муҳаббат опанинг бағрига беркинадиган Заҳронинг ҳаракатлари ҳаммани ҳайратга солди:
Қизча талпиниб, онасининг бағрига ўзини отди! Ундан буни кутмаган Шаҳло бир лаҳза довдираб қолди-да, сўнг маҳкам бағрига босди. Қизча иккала қўли билан Шаҳлони маҳкам қучоқларкан, бошини онасининг кўксига қўйди... Шаҳло сел бўлиб йиғларди.
Бу манзарани кўришга унча-мунча одам тоқат қилолмасди!..
— Ярим соатдан сўнг суд бошланади, кечикяпмиз,— деди Муҳаббат опага турмуш ўртоғи.
Йиғидан кўзлари қизарган Муаттар хола Заҳрони кўтариб олмоқчи бўлди. Шунда қизча Шаҳлонинг ёқасидан маҳкам ушлаб олди. Қандай сир-синоатки, унинг ёқасини эндигина бир ёшу уч ойлик бўлган гўдакнинг нозик қўлчалари орасидан ажратишнинг асло имкони йўқ эди!.. Унга Илоҳдан бир куч етгандек, онасининг ёқасини маҳкам чангаллаб турарди!
Бир амаллаб унинг қўлларини ажратиб олишгач, фарёд уриб йиғлай бошлади. Бу фарёдга, бу гўдак ноласига чидамоқ, тоқат қилмоқ мушкул эди! Ҳамма ҳайратдан қотиб қолган, нима қилишларини билмай лол туришарди. Унинг жажжигина юракчаси, ўксиккина қалби ниманидир сезган, қандайдир даҳшатни ҳис қилган эди!
Муаттар холанинг бўғзига аччиқ бир нарса тиқилиб қолди. У Шаҳлога ачиниш билан қараганча:
— Бу дунёда ёқангиздан шундай ушласа, қиёматда қандай тутаркан?!.— деди-ю, кўзларидан дув-дув ёш тўкиб, қизчани бағрига босганча ичкарига кириб кетди.
Уй эшиги ёпилиши билан қизча “қўйвор!” дегандек Муаттар холанинг қўйнидан
юлқиниб чиқишга ҳаракат қилди. Унинг аҳволини кўриб, шундоқ ҳам эзилган аёл Заҳрони қийнамаслик учун қўйиб юборди. У ўзини у ёқдан-бу ёққа отар, боши бир неча бор деворга урилиб кетганига ҳам парво қилмас, “оҳ!” чекиб чарх урарди...
Уни қандай тинчлантиришни, қандай қилиб овунтиришни билолмай юраги ўртанган аёл ҳар бир ҳаракатини минг ҳайрат билан кузатиб турарди. Унга таскин бериш учун қилган барча ҳаракатлари беҳуда эди...
Ниҳоят у тинчиб қолди. Бағрини ерга берганча жимгина ётарди!.. Хавотирланиб тепасига югуриб борган аёл унинг оғир-оғир нафас олаётганини кўрди. Дарҳол қўлини қизчанинг пешонасига қўйди— ҳарорати кўтарилмаганди. Сўнгра эгилиб уни ўпмоқчи бўлди. Шунда қизнинг қайноқ нафаси аёлнинг юзига урилди. Бу даҳшат эди— гўдакнинг юраги куяётганди!..
Аёл соатга қаради. Соат миллари роппа-роса ўн бирни кўрсатиб турарди. Суд бошланганига бир соат бўлибди. “Ҳозир унинг онаси нима қилаётган экан?” Муаттар холанинг ақлига дафъатан шу ўй келди. У болани секингина ердан кўтариб олдива бағрига босди.
Ярим соатлар чамаси вақт ўтгач, ўғли билан келини кириб келишди. Қўлларида ота-оналиклари расмийлаштирилган ҳужжат бор эди...
Ҳеч ким гапиришга журъат қилолмас, ҳаммалари қизчанинг сарғайган ранггига жимгина термулиб ўтиришарди. У эса қадарига кўнгандек тинчгина ётар, фақат кўзларида қалбларни ларзага соладиган бир мунг бор эди!..
* * *
Эртаси кун Муаттар хола келинидан секингина сўради:
— Кеча суд қандай ўтди? Шаҳло оналик ҳуқуқини талаб қилмадими?
— Йўқ, ўзи рози бўлди. Суд ҳакамининг “Нега болангизни олишдан бош тортяпсиз?” деган саволига “Уни ўзимда олиб қололмайман. Бунинг иложи йўқ...” деб жавоб берди.
Ҳамма нарса расмийлаштирилгандан кейин, соат роппа-роса ўн бирда оналик ҳуқуқидан маҳрум қилинганлиги ҳақидаги ҳужжатга имзо чекди. Шу билан суд тугади...
— Нима? Қачон имзо чекди дедингиз?
— Соат роппа-роса ўн бир эди. Чунки ҳужжатга вақти ҳам ёзиларкан. Ўн бир дейишгани эсимда қолди.
Муаттар холанинг кўз ўнгига Заҳронинг кеча соат ўн бирдаги ҳолати келди. Бу сир-синоат қаршисида лол-ҳайрон қолди! Бу таърифларга сиғмас ҳол эди! Наҳот, наҳот бу гўдак ўз жигарбандини икки ойлигида ташлаб кетиб, бир йиллаб ундан хабар олмаган, норасидани кўкрак сутидек бебаҳо насибасидан, меҳридан маҳрум қилган онага шунчалар талпинса!
Тангрим, мўъжизанг билан шу жажжи гўдакнинг мўъжазгина юрагига тоғдай улкан оқибатни, қўпмас меҳр риштасини жойлаган экансан!..
* * *
Ўқувчим! Мен қаламга олган ушбу ҳикоя шу кеча-кундузда содир бўлган ҳаётий воқеа бўлиб, уни Муаттар холанинг оғзидан тингларканман, ўзимни йиғидан тўхтатолмадим...
Қанот бойлаб Бухорога учгим, Заҳрони бир бор кўриб бағримга босгим, кўзларидан ўпгим келди!..
Ҳикоямни ўқиган ҳар бир мухлисимдан, айниқса, ёш йигит-қизлардан ягона илтимосим, йўқ-йўқ ўтинчим: Асло ва асло адашманг! Ўткинчи нафс хоҳишини деб, ўзгаларнинг баҳорини кузга айлантирманг!
Бировни гуноҳга бошлаётган маҳалингиз шуни унутмангки, сизнинг ҳам Онангиз, опангиз, синглингиз, қизингиз бор! Сиз йўлдан урмоқчи, умрини хазон қилмоқчи бўлган инсон ҳам кимнингдир опаси, синглиси ёхуд қизидир! Сиз инсонсиз, сизга нафснинг эмас ақлнинг буйруғини тинглаш, унга эргашиш ярашади!
Худодан қўрқинг, йўқса, Заҳродек норасидаларнинг уволига қоласиз!..
Сиз азизларнинг ҳукмингизга фақат ҳаётнинг оғриқли нуқталаридан лавҳалар олиб тақдим қилишни шиор қилган опангиз:
ГУЛБАҲОР АБДУЛЛЛОҲ қизи
|
